قدیمی ترین و عمیق ترین قنات جهان که توسط دیوها ساخته شده! + عکس و معرفی

ترینی‌ها :

قنات قصبه نماد تمدن بشر در ایران باستان و یکی از شاهکارهای تاریخی ساخت دست بشر در زمینه مهندسی آبرسانی است. چون این قنات در شهر گناباد قرار دارد به آن قنات گناباد یا کاریز گناباد هم می‌گویند. جالب است بدانید که قنات قصبه گناباد کهن‌ترین و پرعمق‌ترین قنات دنیا است.

افسانه‌های مختلفی درباره نحوه ساخت این قنات پر رمز و راز روایت شده است.

در انتهای این مقاله می توانید تعداد بیشتری از عکس های قنات قصبه را تماشا کنید.

بعضی‌ها می‌گویند این قنات به خاطر عمق و ارتفاعی که دارد نمی‌تواند ساخت دست بشر باشد و شاهکار ساخت دیوها است. بعضی دیگر می‌گویند این قنات منزلگاه ارواح سرگردان افرادی است که برای کندن قنات رفته بودند و هیچ‌گاه بازنگشتند! پس اگر به دنبال کشف حقیقت هستید در این مطلب از مجله علی بابا با من باشید تا هر آنچه که باید درباره کاریز قصبه گناباد و دیوهای سازنده آن بدانید را برایتان بازگو کنم.

قنات قصبه کجاست؟

برای بازدید از قنات جن آباد باید به استان خراسان رضوی سفر کنید و به شهرستان گُناباد که جنوبی‌ترین شهرستان استان خراسان رضوی ایران است بروید. گناباد از قدیمی‌ترین شهرهای ایران محسوب می‌شود. با توجه بر آثار تاریخی و طبیعی قابل مشاهده در استان گناباد، قدمت این منطقه به قبل از دوران هخامنشیان برمی‌گردد. آدرس قنات قصبه واقع در گناباد، انتهای خیابان ناصر خسرو، بهار سه، پ ۲، پایگاه جهانی قنات قصبه گناباد است.

می‌گویند که…

می‌گویند قنات قصبه اسرارآمیزترین قنات جهان است، چون نحوه ساخت آن به قدری سخت و عجیب است که در آن دوره بدون امکانات، انسان از پس آن برنمی‌آمد! حتی بعضی از بومیان بر این باورند که این قنات را جن‌ها حفر کرده‌اند و به همین دلیل نام قنات جن گناباد را روی آن گذاشته‌اند! قنات قصبه در گناباد، استان خراسان رضوی و شمال شرق ایران قرار دارد.

در طول تاریخ نام این کاریز چندین بار دستخوش تغییر شده و به همین دلیل است که امروزه با نام‌های کاریز قصبه، قنات گناباد، قنات قصبه گناباد، قنات جن گناباد و قنات کیخسرو شناخته می‌شود.

داستان از این قرار است که تاریخچه ساخت این کاریز با جنگ کیخسرو که به عنوان بزرگ‌ترین جنگ در تاریخ ایران از آن یاد می‌شود ارتباط دارد. البته ناگفته نماند که روایات متعددی درباره تاریخچه ساخت قنات قصبه وجود دارد و برخی احداث این شاهکار تاریخی را به بهمن، پسر اسفندیار، نسبت می‌دهند.

کاریز گناباد یا قنات قصبه به عنوان عمیق‌ترین و قدیمی‌ترین قنات‌های جهان، در روز ۲۴ تیر ماه سال ۱۳۹۵ در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسید. این قنات تنها جاذبه گردشگری در استان خراسان است که به ثبت جهانی رسیده است. همچنین، در سال ۱۳۷۹ قنات جن آباد با شماره ۲۹۶۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. پس اگر قصد سفر به گناباد و بازدید از جاهای دیدنی گناباد را دارید پیشنهاد می‌کنم این مطلب را از دست ندهید.

چرا اسم اینجا قنات قصبه است؟

در مورد وجه تسمیه قنات قصبه روایات مختلفی وجود دارد. قصبه به معنای آبادی بزرگ است که از چند ده تشکیل شده و قنات به معنی راه آبی است که در زیر زمین حفر شده تا آب را به سطح زمین برساند. با توجه به اسناد تاریخی و به گفته مردمان بومی کهنسال گناباد، این شهر با نام‌های مختلفی مثل گیوآباد، گناه آباد، گون آباد، گَوَن آباد، کَن آباد شناخته می‌شد.در گذشته تمام خانه‌های گناباد گنبدی‌شکل بودند و از آن جایی که گنابد جمع گنبدهاست، نام آن با گذر زمان تبدیل به گناباد شده است. اما داستان نام‌گذاری این شهر اینجا تمام نمی‌شود و برخی بر این باورند که گناباد محل سکونت جن‌ها بوده و حتی کاریزها را جن‌ها حفر کرده‌اند!

چون گُن به معنای دیو است و به این دلیل که دیوها یا همان جن‌ها قنات‌ها را ساخته‌اند و به شهر آبرسانی کرده‌اند نام آن را گناباد گذاشته‌اند.

برخی هم می‌گویند گناباد در ابتدا گُون آباد نام داشت و به خاطر آفتاب گرم این منطقه اینگونه نامیده می‌شد (گُون در زبان ترکی به معنای خورشید است). گناباد به خاطر قنات‌ها و کندن قنات در اصل کن آباد نام داشت ولی در گذر زمان نام آن دستخوش تغییرات شده است.

نام دیگری که به این شهر نسبت می‌دهند گیو آباد است چون با توجه بر مستندات تاریخی، گیو و گودرز مدتی در جنگ دوازده رخ در این شهر زندگی می‌کردند.

با استناد بر عجم (۱۳۸۳)، گناه آباد نام دیگر گناباد بوده است؛ چون در «جنگ دوازده رخ»، «‌پیران ویسه» (یکی از قهرمانان تورانی شاهنامه)، کشته شد و کیخسرو که آن زمان امپراتور ایران بود از این موضوع بسیار دلگیر شد. کیخسرو کشته شدن پیران را گناهی بزرگ شمرد و به توصیه موبدان برای جبران این گناه دستور کندن چند کاریز را در منطقه داد تا بدی خود را با خوبی جبران کند و به اصطلاح کفاره گناهش را بدهد؛ در نتیجه نام آن را گناه آباد گذاشت.

بخش‌های مختلف قنات قصبه

کاریزها از بخش‌های مختلفی تشکیل شده‌اند که به ترتیب زیر هستند:

– مظهر قنات قصبه

مظهر قنات به معنی بخش خروجی آب از قنات، آغاز قنات یا دهانه قنات است و به بخشی از کاریز گفته می‌شود که آب از دل آن خارج می‌شود. البته در خراستان به زبان محلی به مظهر قنات سَرِکریز یا دهن فره هم گفته می‌شود. دهانه قنات قصبه یا مظهر قنات در طی سال‌ها با توجه به میزان آب چندین بار عوض شده است.

مثلا حدودا ۱۰ قرن پیش آب قنات قصبه به قدری زیاد شده بود که از شهر گناباد هم آنطرف‌تر رفته بود و به همین دلیل با استفاده از روش پلکانی آب را تا ۳۴ کیلومتری دهانه امروزی کاریز به سمت حوض الحلیب و حوض سرخ هدایت کرده بودند. در روش پلکانی آب به چاه ریز هدایت می‌شد و سپس به سمت تنوره آسیاب و کوره‌های زیر زمینی می‌رفت.در گذشته برای مدتی مظهر قنات قصبه گناباد در فاصله ۳۰۲ متری شمال دهانه امروزی کاریز در کنار راه قدیمی قصبه شهر به جویمند قرار داشت؛ اما در حال حاضر مظهر کاریز در جنوب شرق گناباد یا همان محله قصبه در ارتفاع تقریبی ۱۱۰۰ متری قرار دارد. در محل قبلی، مظهر به شکل یک جوی گسترده، خاکی و روباز بود که به سمت شمال کشیده شده بود و به چندین شاخه تقسیم می‌شد.

در گذشته برای مدتی مظهر قنات قصبه گناباد در فاصله ۳۰۲ متری شمال دهانه امروزی کاریز در کنار راه قدیمی قصبه شهر به جویمند قرار داشت؛ اما در حال حاضر مظهر کاریز در جنوب شرق گناباد یا همان محله قصبه در ارتفاع تقریبی ۱۱۰۰ متری قرار دارد. در محل قبلی، مظهر به شکل یک جوی گسترده، خاکی و روباز بود که به سمت شمال کشیده شده بود و به چندین شاخه تقسیم می‌شد.

– پایاب

پایاب یا پی آب به سازه‌ای گفته می‌شود که با هدف آسان شدن دسترسی مردم به گذرگاه آب قنات قصبه ساخته شده است. به عبارت دیگر پایاب همانند یک ورودی است که از طریق چند پله شما را به زیر زمین و جایی که قنات قرار دارد هدایت می‌کند که به اصطلاح به آن کوره قنات می‌گویند. پایاب به دو نوع تقسیم می‌شود:

• پایاب عمومی: برای دسترسی عموم افراد به آب قنات
• پایاب خصوصی: در منزل افراد

به خاطر اینکه قنات قصبه قبل از شهر گناباد به سطح زمین می‌رسد، در محلات شهر پایاب وجود ندارد.

– مادر چاه

مادر چاه به بزرگ‌ترین و عمیق‌ترین چاه در هر رشته قنات می‌گویند. به عبارتی دیگر مادر چاه دورترین چاه از دهانه اصلی یا همان مظهر قنات است. وقتی شروع به ساخت قنات در پای کوه‌ها و دامنه‌های شیب دار (همان سطح زمین خشک) می‌کنند، در انتها به مادر چاه می‌رسند. قنات قصبه چون پر آب و عمیق است هر چه به قسمت‌های آخر نزدیک می‌شود دچار مشکل نشت آب از جداره‌ها می‌شود.

گمانه به اولین چاهی می‌گویند که در قنات قصبه حفر می‌شود. حفر گمانه را با هدف اطلاع پیدا کردن مقنی از مقدار آب‌دهی قنات و ظرفیت سفره آب زیرزمینی انجام می‌دهند.

عمق گمانه در هر بخش نسبت به عمق سفره آب زیرزمینی متفاوت است. اگر گمانه در عمق پیش‌بینی‌شده توسط مقنی به سفره آب زیرزمینی برسد مادر چاه قنات محسوب می‌شود؛ در غیر این صورت کسی که قنات را حفر می‌کند یا همان مقنی باید به کندن زمین ادامه دهد تا به مادر چاه برسد.

– ورودی اصلی قنات قصبه

ورودی اصلی قنات همان مظهر قنات است که با بتن بازسازی شده و تا رسیدن به قنات ۷۲۰ متر فاصله دارد. ارتفاع ورودی اصلی قنات ۱۷۰ و عرض آن ۸۰ سانتی متر است. این ورودی به دلیل ورود شغال و روباه به قنات توسط بومیان غال شغال نامیده شده است.

جنس خاک مسیر ورودی غال شغال نرم و ریزشی است و به همین دلیل بخشی از فضای داخل کوره به خاطر ریزش بزرگ شده است. این ورودی قنات قصبه عمق کمی دارد و وجود لایه‌های متراکم کنگلومرا در قسمت تره کار از خراب شدن این بخش جلوگیری کرده است.

– ورودی شماره دو

ورودی شماره دو قنات قصبه گناباد از زمان ساخت تا به امروز دست ‌نخورده باقی‌ مانده است. بازدید قنات از ورودی شماره دو به دلیل اینکه مسیر آن خشک است، بهترین گزینه محسوب می‌شود. این ورودی یک درب فلزی میله‌ای و پله‌های کوتاه ولی طولانی با شیب زیاد دارد که شما را سمت زیر زمین و قنات هدایت می‌کنند. در حال حاضر ۵۰۰ متر قنات برای بازدید عمومی در دسترس است و در حال فراهم کردن امکان بازدید از باقی مسیر هستند.

– ورودی سوم

نمی‌توانید ورودی سوم قنات قصبه را روی تابلوی راهنما بینید، اما در حد فاصل بین ورودی شماره ۲ یعنی مسیر خشک و مسیر سیمانی یک ورودی دیگر به قنات قصبه وجود دارد که همان ورودی سوم است. این ورودی دقیقا در جایی قرار دارد که آب کاریز در عمق ۳۰۰ متری زمین از مسیری طولانی عبور می‌کند و با عوض کردن مسیرش وارد به تونل مصنوعی می‌شود و در آخر به تونل خشک می‌رسد.

با استناد بر تحقیقاتی که انجام شده، در دوره هخامنشیان فقط شاخه اصلی قنات حفر شده بود و شاخه‌های دیگر آن در دوره‌های بعدی ساخته شده‌اند.

گالری عکس های دیدنی از قناد قصبه

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•