میدونین چرا به هد هد میگن شانه به سر؟ | جایگاه هد هد در افسانه های ایرانی

هنوز هم افراد زیادی هد هد را شانه به سر می دانند. اما چرا چنین اسمی برایش انتخاب شد؟ هد هد در افسانه های ایرانی و حتی خارجی جایگاه ویژه ای دارد. همراه ما باشید تا در مورد هد هد و افسانه شانه به سر بیشتر بدانید.

همه چیز در مورد پرنده هدهد

هدهد، شانه به سر، پوپک یا مرغ سلیمان، همگی نام یکی از پرنده‌های راسته‌ی نوک شاخ سانان است. نام «هدهد» برگرفته از صدای این پرنده است. «شانه‌به‌سر» همان‌گونه که از نامش پیداست اشاره به کاکل آن دارد. «پوپک» نیز از ریشه‌ی پوپ به معنای تاج پرندگان گرفته شده است. همچنین نام «مرغ سلیمان» ریشه‌ای تاریخی و اشاره به نقش این پرنده در داستان حضرت سلیمان دارد.

زیستگاه شانه به سر

زیستگاه هدهد بیشتر در آسیا، اروپا و شمال آفریقا است. اکثر هدهد‌های شمال آسیا و اروپا در فصل سرد به نواحی گرمسیری مهاجرت می‌کنند، اما هدهد‌های آفریقایی تمام طول سال را یک جا می‌مانند. این پرنده به‌طور پراکنده در بسیاری از نواحی دیگر دنیا از جمله آلاسکا هم دیده شده ‌است. زیستگاه هدهد بایستی دو ویژگی اصلی را داشته باشد؛

•  وجود زمین‌های بایر یا با پوشش گیاهی کم که بتواند در آن‌ها به دنبال غذای اصلیش یعنی حشرات بگردد.
• وجود اجسام عمودی دارای شکاف (مثل درخت‌ها، صخره‌ها و حتی دیوار) که بتواند در آن لانه‌سازی کند.

از آن‌جا که این دو ویژگی در بسیاری از زیست‌بوم‌ها دیده می‌شود؛ هدهد‌ها در زیستگاه‌های مختلفی مانند مناطق گرمسیری، استپ‌های جنگلی، علفزارها و فضا‌های خالی درون جنگل‌ها زندگی می‌کنند و در زمین‌های تغییریافته توسط انسان‌ها همچون مراتع، زمین‌های کشاورزی، باغ‌ها و حتی نواحی شهری هم دیده می‌شوند.

ققنوس تو افسانه های ایرانی نماد چیه؟

هدهد در قرآن و نقش آن در داستان حضرت سلیمان

هدهد یکی از حیواناتی است که در قرآن به آن اشاره شده است. در سوره مبارکه نمل در آیه‌های ۲۱، ۲۲ و ۲۳ از هدهد یاد شده است. این آیات را در زیر می‌بینیم:

• وَ تَفَقَّدَ الطَّیْرَ فَقالَ ما لِیَ لا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ کانَ مِنَ الْغائِبِینَ «۲۰»

و (سلیمان) جویاى حال پرندگان شد و (هدهد را ندید) گفت: مرا چه شده که هدهد را نمى‌بینم؟ (آیا حضور دارد و من نمى‌بینم) یا از غایبان است.

• لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذاباً شَدِیداً أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیَأْتِیَنِّی بِسُلْطانٍ مُبِینٍ «۲۱»

قطعاً او را کیفرى سخت خواهم داد یا او را ذبح مى‌کنم، مگر آن که (براى غیبت خود) دلیل روشنى (و عذر موجّهى) براى من بیاورد.

• فَمَکَثَ غَیْرَ بَعِیدٍ فَقالَ أَحَطْتُ بِما لَمْ تُحِطْ بِهِ وَ جِئْتُکَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ یَقِینٍ «۲۲»

پس دیرى نپایید که (هدهد آمد و) گفت: از چیزى آگاهى یافتم که تو (با همه‌ى عزّت و شوکتى که دارى) از آن آگاه نشده‌اى و براى تو از (منطقه‌ى) سبا گزارشى مهم و درست آورده‌ام.

روایت است که حضرت سلیمان حکومت پر جلال و شکوهی داشت، به طوری که همیشه دسته‌ای از پرندگان بالای سر او پرواز می‌کردند تا مانند سایبانی برای آسایش او عمل کنند. یک روز حضرت سلیمان از روی سوراخ کوچکی که در بالای سر او به وجود آمده بود متوجه غیبت هدهد شد و علت این غیبت بدون اجازه را پرسید و خواست تا دلیل موجهی برای این غیبت بشنود. آن هنگام بود که هدهد خبری از سرزمین سبا داد که ملکه‌ای به نام بلقیس بر آن حکومت می‌کرد و مردمان آن سرزمین به جای خدا، خورشید را می‌پرستیدند. در نتیجه، هدهد سبب آشنایی ملکه بلقیس و حضرت سلیمان و یکتاپرستی او و مردمان سرزمین سبا شد.

میدونستی آسمون، پرنده نگهبان داره؟ | افسانه های ایرانی جالب که کمتر کسی شنیده!

افسانه‌هایی راجع به هدهد

• در افسانه‌ها و حکایت‌های ایرانی: روایت شده که هدهد یا شانه به سر در واقع عروسی بود که در شب عروسی‌اش در جلوی آینه موهای خود را شانه می‌زد. پدر شوهرش وارد اتاق شد و موهای او را دید. عروس که بسیار شرمنده شده بود با خجالت با شانه پرواز کرد و از خانه خارج شد و به شکل شانه به سر باقی ماند.
• در یک داستان یونانی قدیمی: روایت شده که وقتی والدین هدهد پیر شدند، هدهد جوان پر‌های قدیمی آن‌ها را چید و بدنشان را لیسید تا آن‌ها جوان شدند. بنابراین هدهد نمادی از مهربانی است.
• در مصر: هدهد در دیواره نگاره‌های مصری جای گرفته است. در مقبره‌ پتاه‌حوتپ، تصویر کودکی که هدهدی بر روی دست راست او نشسته است را می‌بینیم. این تصویر علت بسیاری از افسانه‌ها و داستان‌های عامیانه راجع به رمز و راز هدهد شده است.

هدهد در ادبیات ایرانی

حضور هدهد در ادبیات ایرانی بیشتر تحت تاثیر سوره‌ی نمل در قرآن است. شاعران و نویسندگان ایرانی، در شعرها و نوشته‌های خود، به داستان حضرت سلیمان و ملکه سبا و نقش هدهد در این ماجرا اشاره می‌کنند. در بعضی از اشعار هدهد نمادی از پیام‌رسان و راهنمای کمال است. نقش هدهد را در برخی از اشعار شاعران بزرگ ایرانی می‌بینیم:

هدهد سلیمان در قصاید دیوان عرفی شیرازی

رو بیضه را به سنگ زن ای هدهد بهشت          بر شاخ سدره جا مکن و آشیان مخواه

غزل شماره ۹۰ دیوان خواجه حافظ شیرازی:

ای هُدهُد صبا به سبا می‌فرستمت           بنگر که از کجا به کجا می‌فرستمت

غزل شماره ۱۷۴ دیوان خواجه حافظ شیرازی:

مژده ای دل که دگر باد صبا باز آمد          هدهد خوش خبر از طرف سبا باز آمد

هدهد در منطق الطیر عطار

خط و روایت اصلی منطق‌الطیر عطار، روایت ماجرای پرواز مرغان به سوی سیمرغ است. در این داستان سیمرغ استعاره ای از هدف غایی است و هدهد نقش رهبر و راهنمای مرغان را بر عهده دارد. در این داستان هدهد قصد تحول در مرغان را دارد. پرندگان به یکنواختی و زندگی خود خو گرفته بودند. هدهد بی آن که کسی از او خواسته باشد، در آن‌ها دلزدگی به وجود می‌آورد و زندگی خو گرفته‌شان را به هم می‌زند. در نهاد پرندگان، شوق دیدار سیمرغ وجود داشت و هدهد در پی به وجود آوردن تغییر در آن‌ها بود.